02 | Ontstaan landschap Ede
02 | Origin of the Ede landscape
Alle teksten in dit boek over Ede, zijn gegenereerd door ChatGPT. Dit op basis van AI-technologie. De vertaling naar het Engels is gemaakt door Google Translate. Versie: november 2025. Alle foto's: (c) Allard Bijlsma.
All texts in this book about Ede were generated by ChatGPT, based on AI technology. The translation into English was made by Google Translate. Version: november 2025. All photos: (c) Allard Bijlsma.
Het landschap rond de stad Ede is het resultaat van een lange geologische ontwikkeling, waarin vooral de ijstijden, de vorming van de Veluwe, de Gelderse Vallei en het nabijgelegen rivierengebied een bepalende rol hebben gespeeld. Deze processen hebben samen gezorgd voor de grote afwisseling in reliëf, bodems en natuur die kenmerkend is voor deze regio.
De Veluwe en de invloed van de ijstijden
De Veluwe is een van de grootste en hoogste natuurgebieden van Nederland en vormt direct ten noorden van Ede een belangrijk landschapselement. Het ontstaan van de Veluwe hangt nauw samen met de voorlaatste ijstijd, het Saalien, zo’n 150.000 jaar geleden. In deze periode schoven enorme landijskappen vanuit Scandinavië naar het zuiden. Het ijs bereikte Nederland en duwde daarbij zand, grind en andere sedimenten voor zich uit. Dit leidde tot het ontstaan van stuwwallen, hoge ruggen die door de druk van het ijs werden opgestuwd. De Veluwe is zo’n stuwwal en bestaat voornamelijk uit opgestuwd zand en grind.
Tijdens de laatste ijstijd, het Weichselien, bereikte het ijs Nederland niet meer, maar het klimaat was wel zeer koud en droog. Door de harde winden werd veel zand verplaatst, wat leidde tot de vorming van dekzandlagen en later ook van stuifzanden. Na het einde van de ijstijd raakte het landschap begroeid met bossen, maar grote delen werden door menselijke activiteit, zoals overbegrazing en houtkap, omgevormd tot heidevelden en zandverstuivingen. Dit verklaart het open karakter van delen van de Veluwe rond Ede.
De Gelderse Vallei
Ten oosten en noordoosten van Ede ligt de Gelderse Vallei, een laaggelegen gebied tussen de Veluwe en de Utrechtse Heuvelrug. Deze vallei is ontstaan door smeltwaterstromen uit de ijstijden. Toen het ijs smolt, voerde het grote hoeveelheden water af, dat diepe dalen uitsleet en sedimenten afzette. De Gelderse Vallei werd zo een brede laagte, waarin klei, zand en veen werden afgezet.
Na de ijstijden veranderde dit gebied in een nat landschap met moerassen en veengebieden. Later werd het door mensen ontwaterd en geschikt gemaakt voor landbouw. Hierdoor ontstond een open, relatief vlak agrarisch landschap met weilanden en sloten, dat sterk contrasteert met de hoger gelegen, bosrijke Veluwe.
Het rivierengebied
Ten zuiden van Ede strekt zich het Nederlandse rivierengebied uit, gevormd door grote rivieren zoals de Rijn en de Waal. Dit gebied is ontstaan door eeuwenlange sedimentafzetting van deze rivieren. Tijdens perioden met hoge waterafvoer zetten de rivieren lagen klei en zand af, waardoor vruchtbare uiterwaarden en oeverwallen ontstonden. Deze gronden waren zeer geschikt voor landbouw en vormden al vroeg aantrekkelijke vestigingsplaatsen voor de mens.
Het rivierengebied heeft een vlak en open karakter, met dijken, uiterwaarden en kronkelende rivierarmen. De voortdurende wisselwerking tussen water en land heeft gezorgd voor een dynamisch landschap, dat steeds opnieuw werd gevormd door overstromingen en sedimentatie.
Samenhang in het landschap
Rond Ede komen deze drie landschapstypen samen: de hoger gelegen stuwwallen en zandgronden van de Veluwe, de lagere en vochtige Gelderse Vallei en het dynamische rivierengebied. Dit zorgt voor een unieke overgang van hoog naar laag, van droog naar nat en van bosrijk naar open agrarisch landschap. De stad Ede ligt precies op deze overgangszone, wat haar omgeving bijzonder gevarieerd en landschappelijk rijk maakt.
The landscape around the city of Ede is the result of a long geological development, in which the ice ages, the formation of the Veluwe, the Gelderse Vallei, and the nearby river area played a decisive role. These processes together have created the great diversity in relief, soils, and natural landscape that characterizes this region.
The Veluwe and the influence of the ice ages
The Veluwe is one of the largest and highest nature reserves in the Netherlands and forms a significant landscape element immediately north of Ede. The formation of the Veluwe is closely linked to the penultimate ice age, the Saalian, approximately 150,000 years ago. During this period, enormous ice sheets from Scandinavia advanced southward. The ice reached the Netherlands, pushing sand, gravel, and other sediments in front of them. This led to the formation of moraines, high ridges pushed up by the pressure of the ice. The Veluwe is such a moraine and consists primarily of pushed-up sand and gravel.
During the last ice age, the Weichselian, the ice no longer reached the Netherlands, but the climate was very cold and dry. Strong winds moved a great deal of sand, leading to the formation of cover sand layers and later also of drifting sands. After the end of the ice age, the landscape became forested, but large areas were transformed into heathlands and sand drifts by human activity, such as overgrazing and logging. This explains the open character of parts of the Veluwe around Ede.
The Gelderse Vallei
East and northeast of Ede lies the Gelderse Vallei, a low-lying area between the Veluwe and the Utrecht Hill Ridge. This valley was formed by meltwater streams from the ice ages. As the ice melted, it carried away large quantities of water, which eroded deep valleys and deposited sediments. The Gelderse Vallei thus became a broad lowland, in which clay, sand, and peat were deposited.
After the ice ages, this area transformed into a wet landscape with marshes and peatlands. Later, humans drained it and made it suitable for agriculture. This created an open, relatively flat agricultural landscape with meadows and ditches, which contrasts sharply with the higher, wooded Veluwe region.
The River Area
South of Ede stretches the Dutch river area, formed by major rivers such as the Rhine and the Waal. This area was formed by centuries of sediment deposition from these rivers. During periods of high discharge, the rivers deposited layers of clay and sand, creating fertile floodplains and levees. These soils were highly suitable for agriculture and were attractive places for people to settle early on.
The river area has a flat and open character, with dikes, floodplains, and meandering estuaries. The constant interaction between water and land has created a dynamic landscape, constantly reshaped by flooding and sedimentation.
Landscape Coherence
Around Ede, these three landscape types converge: the elevated lateral moraines and sandy soils of the Veluwe, the lower, humid Gelderse Vallei, and the dynamic river area. This creates a unique transition from high to low, from dry to wet, and from wooded to open agricultural landscapes. The city of Ede lies precisely within this transition zone, making its surroundings exceptionally diverse and scenically rich.
