De Paasberg is met zijn 44 meter een hoog punt op de westelijke Veluwse stuwwal. Vanaf de Paasberg kijk je naar beneden, richting gemeentehuis en de Oude Kerk. Op de Paasberg zijn diverse monumenten te vinden, zoals het Mausoleum voor gevallenen in de WO II (1), het Joods Monument (2) en het bevrijdingsmonument (3). Bij (4) staat een monument, ter nagedachtenis van kostschoolhoudster Anna Maria Moens. Op de Trapakkers (5) worden op traditionele wijze gewassen verbouwd en geoogst. Daar worden regelmatig demonstraties gegeven. De Paasberg wordt opgenomen in het in aanleg zijnde Stadspark. Alle foto's: (c) Allard Bijlsma.  Basiskaart: openstreetmap.org.

Op en rond de Paasberg

De Paasberg in Ede is een markante hoogte in het landschap, ontstaan in de voorlaatste ijstijd, zo’n 150.000 tot 200.000 jaar geleden. Tijdens die periode schoof het landijs vanuit het noorden grote hoeveelheden zand en grind voor zich uit, waardoor de stuwwallen van de Veluwe werden gevormd. De Paasberg is een westelijke uitloper van die Veluwse stuwwal en steekt daardoor duidelijk boven de Gelderse Vallei uit. Aan de voet van de heuvel lagen vroeger de zogenoemde engen, vruchtbare akkergronden die door de bewoners van Ede eeuwenlang zijn gebruikt voor landbouw. De naam Paasberg verwijst waarschijnlijk naar een oude traditie: het ontsteken van paasvuren op hooggelegen plekken in het landschap. Zulke vuren hadden een rituele betekenis, waarmee het einde van de winter en het begin van de lente werden gevierd. De benaming ‘berg’ moet in dit verband niet letterlijk worden genomen; het gaat om een heuvel of stuwwal, maar in het lokale spraakgebruik werd dat een berg genoemd.

Door zijn hogere ligging bood de Paasberg altijd een fraai uitzicht over Ede en de omliggende vallei. In de achttiende en negentiende eeuw werd de plek al genoemd in beschrijvingen van reizigers die het vergezicht prezen. In de twintigste eeuw veranderde de omgeving sterk. Toen de weg naar Arnhem werd aangelegd in 1928, werd de Paasberg gedeeltelijk doorsneden, waardoor de heuvel in een noordelijk en zuidelijk deel werd gesplitst. Op de Paasberg bevindt zich tegenwoordig een van de bekendste herdenkingsplaatsen van Ede: het Mausoleum, dat na de Tweede Wereldoorlog werd opgericht ter nagedachtenis aan verzetsstrijders uit de gemeente. Dit monument heeft de plek een bijzondere culturele en symbolische betekenis gegeven.

Vanaf de negentiende eeuw begon de Paasberg ook een rol te spelen in de stedelijke ontwikkeling van Ede. De hoger gelegen delen werden aantrekkelijk gevonden voor de bouw van villa’s, omdat ze status, rust en uitzicht boden. Zo ontstond er een reeks karakteristieke huizen, waaronder villa’s als Huis Zonneberg, die het gebied een voorname uitstraling gaven.

De trapakkers

Op de Trapakkers (5) worden sinds 1980 op traditionele wijze gewassen verbouwd en geoogst. Daar worden regelmatig demonstraties gegeven. Vrijwilligers hebben de kenmerkende terrassen in ere hersteld. Wethouder M. Wiegraadt deed hiervoor in 1978 een vurig betoog. Terrassen voorkomen het wegspoelen van de vruchtbare bovenlaag van de grond.  In 2022 is het beeld van de Zaaier hierheen verplaatst. Voorheen stond het bij het gemeentehuis en heel vroeger voor de bank aan de toenmalige Telefoonweg (nu Nieuwe Stationsstraat) | Allard Bijlsma.

Deze foto is afkomstig uit het archief van het Historisch Museum Ede (vervaardigd door de Edese Copurant).

Rondkijken op de Paasberg. Beweeg beeld met muis (pc) of vingers (tablet of telefoon). Gemaakt: december 2021. Door: Allard Bijlsma.

Monumenten op de Paasberg

Klik op een foto voor vergroting of diashow. Te zien: Mausoleum 1940-1945, Joods Monument, Monument Anna Maria Moens, Indie Monument.

Bouw van het Mausoleum

Erebegraafplaats Ede is een begraafplaats gelegen op de Paasberg in de Gelderse plaats Ede. Het is de laatste rustplaats voor 30 gesneuvelde Nederlandse verzetsmensen uit de Tweede Wereldoorlog. In Ede is het de officiële locatie waar op 4 mei de doden worden herdacht. Lokaal wordt meestal gesproken over Het Mausoleum. Voor de aanleg van de gedenkplaats was het gebied op de Paasberg een bosrijk wandelpark waar zich reeds een monument bevond ter ere van kostschoolhoudster Anna Maria Moens. Eind 1944 echter werden, met het oog op de naderende opmars van de geallieerden, vrijwel alle bomen door de Duitse bezetter gekapt en werden er stellingen en loopgraven aangelegd, waardoor het park veranderde in een troosteloze woestenij. Vrijwel direct na de oorlog kregen de voormalig districtscommandant van de Binnenlandse Strijdkrachten Derk Wildeboer en Zwerus de Nooij sr. het idee voor een herinneringsmonument voor gevallen verzetsstrijders. Door een groep van oud-verzetsstrijders werd een geldinzamelingsactie georganiseerd waaraan ruimhartig gehoor gegeven werd door de Edese bevolking. Er werd zoveel geld binnengehaald (71.935 gulden) dat hiermee naderhand ook nog andere monumenten in de omgeving van Ede konden worden gefinancierd. Voor het ontwerp werd in Wageningen contact gezocht met tuin- en landschapsarchitect Jan Bijhouwer. De Edese bouwkundige Jan Brands en kweker Ten Ham waren ook betrokken bij de bouwplannen. De bouw werd uitgevoerd door de Edese aannemer Gaasbeek en medewerking werd verleend door de Canadese strijdkrachten die, in afwachting van hun terugkeer naar huis, in Ede gelegerd waren. De erebegraafplaats werd geopend op 2 augustus 1947 in het bijzijn van prins Bernhard, burgemeester Joost Boot en commissaris van de Koningin Cypriaan Gerard Carel Quarles van Ufford.Er lagen lange tijd 29 verzetsmensen in het mausoleum begraven. Op 26 april 2012 werd het stoffelijk overschot van Christiaan Hollebrands bijgezet. In 2017-2018 is het mausoleum gerestaureerd. Bron: Wikipedia.