Anekdotes 'herkomst uitzoeken'  |  Straatnamenregister

Wil je naar het straatnamenoverzicht? [ klik dan hier ]. Als je onderzoek doet naar de herkomst van de straatnamen van Ede, dan loop je regelmatig tegen bijzondere vondsten aan. Hieronder een paar die ik tegenkwam bij het zoekwerk in het Archief van de gemeente Ede. Wil je de studiezaal bezoeken? Klik dan [ hier ].


'De straat waarin wij wonen' | 1985

In het archief van de gemeente Ede is onder deze naam een uit 1985 stammend boekje beschikbaar, waarin de betekenissen van straatnamen in Ede zijn verzameld. Dit boekje heb ik uitgebreid geraadpleegd, bij het uitzoeken van de betekenissen van alle straatnamen. Tussendoor zijn handgeschreven opmerkingen opgenomen. In 2024 zijn hier door het archief opmerkingen uit een losse kaartenbak aan toegevoegd. Deze nieuwe versie met de op de juiste plek geprinte nieuwe teksten is [ hier ] in te zien en als PDF te downloaden.


Volkstelling leidt tot vastleggen straatnamen | 1920

Tussen de jaren 1795 en 1971 vond er 15 keer een volkstelling plaats. Vaak werd die gecombineerd met een beroepentelling en een woningtelling. Het raadsverslag hiernaast betreft de volkstelling van 1920. Hieruit blijkt dat veel straten een naam 'in de volksmond' hebben en die worden in deze vergadering definitief gemaakt of aangepast. 

Dat de eerste volkstelling in 1795 plaats vond, hebben we te danken aan de Franse bezetter, die onder meer een gemeentelijk bestuur instelde en voor elke persoon een achternaam vastlegde. Blijkbaar heeft het tot 1920 geduurd voordat in Ede alle straten met huizen een vastgelegde naam hadden.

Dit is de 'Weg langs het Paardenveld(of kuil)' in 1915, die in 1920 werd vastgelegd als 'Schoolstraat'. (zie hieronder). Bron: Gemeentearchief Ede.


Bewoners 'verhuizen' nogal eens | 1920

Niet iedereen die aan een bepaalde weg woont, heeft daar altijd gewoond. Zo heeft de Telefoonweg van nu, deels een andere route dan 30 jaar geleden. Een deel van de Kreelseweg heet nu Bunschoterpad, enzovoorts. Uit het vergaderverslag hiernaast is te zien dat nogal eens delen van straten werden hernoemd. 

 

De Schoolstraat lag daar waar nu het gemeentehuis staat en is helemaal verdwenen [ zie hier ].


Weinig tijd voor overleg | 1921

Rechts zie je een deel van een gespreksverslag uit de raadsvergadering van 23 november 1921. Wat is hier onder meer uit op te maken:

  • Er lijkt ruimte voor discussie, maar als het einde van de vergadering nadert, wint toch het belang van het kunnen afhameren van dit onderwerp.
  • Inspraak helpt. Mede door de verzoeken vanuit Patrimonium, zijn er in Ede diverse straten vernoemd naar personen die een rol hebben gespeeld binnen de opkomst van woningcorporaties.
  • Eenmaal afgehamerd, zitten bewoners van diverse straten opgescheept met of een onmogelijke naam of een naam die in iets andere vorm, aan soms de andere kant van Ede ook voorkomt.

NB: Tot een Cludderengweg, Kuyperweg en Lohmanweg is het nooit gekomen.

De Talmalaan in 1920. Dit stuk heet nu Prinsesseweg. De huizen zijn verdwenen door een bombardement in WO II. Hier staat nu de Taborkerk. Bron: Gemeentearchief Ede.


Vastleggen oudere straatnamen | 1 mei 1940

Elke straatnaam in Ede is vastgelegd in een zogenaamd raadsbesluit. Die besluiten zijn terug te vinden tot in de jaren '20, maar die golden altijd voor nieuwe straatnamen. Er is één datum bekend waarop meer dan 100 al bekende straatnamen werden vastgelegd: 1 mei 1940. Blijkbaar zorgde de idee van een nadere oorlog ervoor, dat men besloot alle straatnamen die nog niet door een raadsbesluit waren bekrachtigd, in één vergadering alsnog definitief vast te leggen. 

Hier zie je het Maandereind rond 1895. Toch werd de straatnaam pas vastgelegd in een raadsbesluit van 1 mei 1940.


De Duitse bezetter | 1942

In 1942 besliste de Duitse bezetter dat alle aan de huidige leden van ons koninklijk huis verbonden straatnamen, moesten worden hernoemd. Bekijk je een kaart uit die tijd dan vallen deze straten op:

  • Beatrixlaan (geboren in 1938): W. de Zwijgerlaan
  • Beatrixplein: W. de Zwijgerplein
  • Margrietlaan (geboren in 1943): de Ruyterlaan
    Deze laan zal dus oorspronkelijk geen Margrietlaan geheten hebben, omdat prinses Margriet in 1942 nog niet geboren was.
  • Irenelaan (geboren in 1939): Rembrandtlaan
  • Johan willen Frisolaan: Vondellaan
  • Prins Bernhardlaan: Pieterszoon Coenlaan
  • De huidige Willen de Zwijgerlaan heet hier: Van Heutszlaan.
  • De huidige Mauritslaan heet hier: Tromplaan.

Veel effect had dit niet, want rond die tijd waren er nog vrijwel geen huizen in deze buurt gebouwd. Direct na de oorlog, is deze naamsverandering weer ongedaan gemaakt. Bijkomend effect: we zitten niet met een discussie over de Pieterszoon Coenlaan nu.

De namen Tromp, de Ruyter, Vondel, Rembrandt en van Heutsz zijn na de oorlog aan andere straten in Ede alsnog vergeven.

 

Fragment uit de kaart van Ede uit 1942, zoals aanwezig in het Gemeentearchief Ede. [ kijk hier voor gehele kaart ]


Het grote zoeken naar de herkomst | 1983

In 1982 begint de heer Das met een opdracht namens uitgeverij Kruseman, om te komen tot het boek 'De straat waarin wij wonen - Ede'. In het archief is een briefwisseling tussen hem en het archief van Ede te vinden, die laat zien hoe ingewikkeld het was (en is) om iets te vinden over de herkomst van oudere straatnamen. Jaar na jaar worden zijn verzoeken narriger, omdat het hem blijkbaar niet lukt de herkomst van namen van straten van hele wijken, zoals Veldhuizen, te achterhalen. In 1989 gaat Kruseman's Uitgeverij failliet en het boek over de Edese straatnamen zal nooit uitkomen. Je moet daarbij bedenken dat er tot 1993 nog geen world wide web was. Als je ziet dat de componisten in de Componistenbuurt vaak zeer onbekend zijn, net als de meeste Nederlandse schilders in Ede-Zuid en de Maandereng, dan heb ik bewondering voor de wijze waarop de heer Das met het project bleef doorgaan.

De brief rechts is uit 1985, als het project al drie jaar 'loopt'.


De straatnamencommissie | 1985

Nieuwe straatnamen worden vaak wijk voor wijk aan de gemeenteraad voorgelegd die dan daarop een akkoord geeft. In gemeenteraads-verslagen is dus eigenlijk nooit de herkomst van een naam terug te vinden. Men zegt alleen: 'de straten zijn vernoemd naar zeehelden'. Namen worden voorgedragen door een 'straatnamencommissie'.  Daarin hadden niet altijd Edenaren een plek, maar vaak ook mensen van buiten. Zo wordt in een brief van 1985 (tijdens de zoektocht van de heer Das) gerept van een lijst van kastelen en buitenplaatsen, waar alle straten in Veldhuizen naar zijn vernoemd. Deze namen zijn vastgelegd tussen 1966 en 1976. Helaas is het mij tot op heden niet gelukt voor alle straten daar de herkomst te achterhalen. In de brief wordt verwezen naar Dr. A.W. Edelman-Vlam, lid van de commissie in 1966. Zij was een bekende sociaal-geograaf. Zie: https://nl.wikipedia.org/wiki/Alida_Edelman-Vlam. Blijkbaar was de herkomst van de straatnamen vooral of alleen bekend bij leden van de commissie, die na hun werk daarvoor, weer hun weg gingen en soms hun kennis meenamen of vergaten te documenteren.


Broer, zus, vader of oom | 1985-2020

Met behulp van het internet, ben ik een heel einde gekomen met het verklaren van de herkomst van alle straatnamen in Ede. Het voorwerk van de heer Das uit 1982-1985 heeft mij hierbij vooral geholpen bij namen uit Veldhuizen en oudere namen, waarbij ik vaak twijfelde. Toch zijn verklaringen in de loop van de tijd verloren gegaan. Dit kwam vooral doordat namen aan percelen vaak via overlevering werden doorgegeven. Na de WO II is het allemaal een stuk eenvoudiger: zeehelden, bloemen, vogels, bomen, jachtnamen, koningshuis, schilders (Maandereng), wetenschappers (Frankeneng, Heestereng), politici (Rietkampen), verzetsstrijders (Simon Stevin).

Bij Kernhem gaat men weer in de fout, door algemene namen te combineren met verwijzingen naar vaak zeer kleine natuurgebieden in Nederland. De namen binnen de ENKA-buurt hebben veelal een relatie met de ENKA. Wat echt lastig is, is als een straat een naam heeft van bijvoorbeeld een Nederlandse schilder, maar dat (zonder voornaam erbij) niet te achterhalen is welke schilder in de familie wordt bedoeld. In dat geval heb ik ze maar beide (of allemaal) genoemd.